We zijn allemaal op dezelfde manier ontstaan; een eitje en een zaadje vonden elkaar, versmolten en gingen delen. Je groeide en werd in de wereld geworpen. Je zintuigen werkten en je bewustzijn nam toe. Je kreeg te horen en te zien ‘hoe het hier werkt’ en wat er van je verwacht werd. Je deed mee, begon jezelf te onderscheiden en zo ontstond er een persoon. Wellicht vroeg je je af waarom we hier zijn. Is het random? Is er een diepere betekenis of doel? Duizenden jaren is er nagedacht over deze vragen en tijdens de master Humanistiek heb ik kennis mogen maken met wat er zoal gedacht werd. Hieronder deel ik die gedachtes en eindig ik met mijn kijk op de ongrijpbare, roemruchtige, alomvattende ‘zin van het leven’.
De zin van het leven door de eeuwen
Zoals je weet geloofden mensen vroeger meer in een hogere macht en magische krachten dan nu. Momenteel zou je kunnen zeggen dat God zich heeft ‘teruggetrokken’, ofwel zich tussen de mensen is gaan begeven. Religie maakte plaats voor spiritualiteit en veel mensen zoeken nu zelf naar zin. Vele voelen zich vrij en onthand; de zin van het leven en de vraag naar een doel of richting wordt niet meer voorgelezen of aangewezen. ‘Zoek het zelf maar uit.’ Wanneer de zin je niet gegeven wordt, kun je het zelf gaan geven.
Zingeving anno nu
Pas op, ik begin met een ingewikkelde definitie: zingeving is een persoonlijke verhouding tot de wereld waarin het eigen leven geplaatst wordt in een breder kader van samenhangende betekenissen, waarbij doelgerichtheid, waardevolheid, verbondenheid en transcendentie worden beleefd, samen met competentie en erkenning, zodat ook gevoelens van gemotiveerd zijn en welbevinden worden ervaren (Alma & Smaling, 2010, pp. 19-23). Een hele mond vol! De dik gedrukte woorden staan voor ‘ervaringsaspecten van zingeving’. Deze definitie is opgesteld door Alma en Smaling, op basis van uitgebreid wetenschappelijk onderzoek naar zingeving en bronnen van zin. Belangrijk voor ons begrip is het idee van een ‘breder kader van samenhangende betekenissen’. Zo worden we bijvoorbeeld beïnvloed door het dominante kader (verhaal) van het neoliberalisme. Hieronder licht ik toe waar deze definitie ‘vandaan komt’.
Onderzoek naar zingeving binnen de psychologie
Traditioneel is zingeving een terrein van filosofie en religie, maar ook psychologen hebben er onderzoek naar gedaan (Leijssen, 2004). Als men bij volwassenen peilt naar wat hun leven zin geeft, komt het thema ‘relaties’ altijd naar voren als de belangrijkste bron, en dan vooral de relaties met de mensen dichtbij (O’Connor & Chamberlain, 2000; Debats, 2000; Wong & Fry, 1998).
De tweede categorie is die van ‘succes in persoonlijke ontwikkeling of in het realiseren van levensdoelen’ (Leijssen, 2004, p. 3).
Het boek Exploring existential meaning omvat tien jaar aan onderzoek naar zingeving (Reker & Chamberlain, 1999). In het boek komen vijf centrale thema’s naar voren omtrent existentiële betekenis, die in het boek worden onderbouwd:
- Mensen hebben behoefte aan existentiële betekenis (onbewust dan wel bewust, mensen verlangen naar het gevoel dat het bestaan of hun bestaan ertoe doet of ergens toe dient)
- Existentiële betekenis is persoonlijk, ‘privé’ en subjectief (het terugtrekken van god en de opkomst van de individuele spiritualiteit)
- Existentiële betekenis is sociaal-cultureel gesitueerd (denk aan het neoliberalisme of het humanisme)
- Het proces van het zoeken naar en het vinden van existentiële betekenis voltrekt zich gedurende het gehele leven (het is dus eerder een proces dan een eindpunt)
- Er kan en moet wetenschappelijk onderzoek worden gedaan naar existentiële betekenis (pp. 199-201).
Prima – zingeving is dus een proces waaraan we zijn overgeleverd. Maar waar vind je dan die ‘zin’? Welke bronnen geven het leven zin?
Belangrijke bronnen van zin
Zingeving is deels een individuele aangelegenheid en de bronnen van zin zijn dan ook divers. Reker (1991) onderscheidde de belangrijkste bronnen van zin:
- persoonlijke relaties,
- altruïsme,
- religieuze activiteiten,
- creatieve activiteiten,
- persoonlijke groei,
- voldoen aan basisbehoeftes,
- financiële zekerheid,
- vrije tijd,
- persoonlijke prestaties,
- zorgen voor een nalatenschap,
- waarden of idealen,
- tradities en cultuur,
- sociale of politieke doelen,
- humanistic concerns,
- hedonistische activiteiten,
- materiële bezittingen,
- een relatie met de natuur.
We zien hier dus ook dat mensen veelal behoefte hebben aan basiszekerheden, om het leven als zinvol te kunnen ervaren. Bovendien blijkt dat mensen veelal een zestal zingevende bronnen rapporteren, dat schijnt een mooi aantal te zijn (maar laten we vooral niet denken dat er hier sprake is van iets ‘maakbaars’).
De ‘diepste’ bronnen van zin
Reker en Wong (1988) begrijpen ‘diepte’ als de mate van zelftranscendentie (jezelf overstijgen). Het diepste level is: “…entertaining values that transcend individuals and encompass cosmic meaning and ultimate purpose” (Reker & Chamberlain, 1999, p. 44). Individueel succes is kortom niet echt een diepe bron van zin. Er kunnen vier niveau’s worden onderscheiden: hedonistisch, persoonlijk, altruïstisch en zelfoverstijgend (Leijssen, 2004).
In een onderzoek bij mensen met een levensbedreigende ziekte schuift ‘zelftranscendentie’ naar voren als de belangrijkste bron van zingeving, die gepaard gaat met toenemend psychologisch welbevinden (Coward, 2000).
Een invloedrijke theorie over zingeving: Victor Frankl
We hebben nu een goed beeld van wat zingeving betekent en hoe we er in ons dagelijks leven mee omgaan. Nu wil ik nog een invloedrijke theorie bespreken die veel invloed heeft gehad op het debat over zingeving.
Victor Frankl (1973) heeft een bekend boek geschreven over zingeving in relatie tot zijn persoonlijke verhaal als Holocaust-overlevende: Man’s search for meaning. Frankl meent dat we betekenis nodig hebben om goed te kunnen leven. “The meaning of life is to make life meaningfull”. Hij ontdekte drie centrale bronnen van zin:
- Een levensdoel (ikigai) (“Everyone has his own specific vocation or mission in life; everyone must carry out a concrete assignment that demands fulfillment. Therein he cannot be replaced, nor can his life be repeated. Thus, everyone’s task is unique as is his specific opportunity to implement it. In the Nazi concentration camps, one could have witnessed that those who knew that there was a task waiting for them to fulfill were most apt to survive.“),
- Liefde (“The more one forgets himself—by giving himself to another person to love—the more human he is and the more he actualizes himself. Frankl found meaning when stumbling through the night, barefoot, across icy rocks and through big puddles, forced to work by the Nazi guards, simply by thinking of his wife, imagining her face up in the clouds and finding bliss in this moment of love. Those who have a ‘why’ to live, can bear with almost any ‘how’.”)
- Moedig lijden (“I imagined myself giving a lecture on the psychology of the concentration camp! All that oppressed me at that moment became objective, seen and described from the remote viewpoint of science. By this method, I succeeded somehow in rising above the situation, above the sufferings of the moment, and I observed them as if they were already of the past.”).
Frankl laat zien hoe betekenisvol leven ons op kan tillen uit het alledaagse of het pijnlijke. Je beschikt volgens Frankl altijd over de vrijheid om je eigen perspectief te kiezen.
Je hebt nu een hoop informatie over de zin van het leven. Battista en Almond (1973) zagen net als jij dat er een grote diversiteit aan visies is – en tegelijk overlap. Zij ontwikkelden een overkoepelend (relativistisch) perspectief:
- Wanneer mensen aangeven dat hun leven betekenisvol is, betekent dit dat ze zich committeren aan een bepaalde visie op de ‘zin van het leven’.
- Deze visie geeft mensen een kader waarbinnen ze hun leven kunnen begrijpen en levensdoelen kunnen formuleren.
- Wanneer mensen aangeven dat hun leven betekenisvol is, wil dat zeggen dat ze in het proces zijn van het vervullen van hun levensdoelen binnen het kader.
- Het proces van het volbrengen van levensdoelen geeft het leven van deze mensen betekenis (Debats, 1999, p. 96).
Mijn persoonlijke visie op de zin van het leven
De afgelopen jaren ben ik in aanraking gekomen met schrijvers als Eckhart Tolle en Jan Geurtz. Zij schrijven – voortbouwend op de boeddhistische traditie – over het menselijke bewustzijn. Dat werd mijn kader.
We zijn ons allemaal bewust van alles wat zich in ons bewustzijn afspeelt: ons lichaam, gedachtes, geluiden etc. Ze stellen dat dit ene bewustzijn ons allemaal verbindt; ze stellen dat we dit bewustzijn zijn. Wanneer we liefde voelen, maken we contact met het bewustzijn van een ander, dat we tegelijk zelf zijn. Voor mij speelt de zin van het leven zich af in het hier-en-nu. Het gaat voor mij over het loslaten van gedachtes en in het hier-en-nu de verbinding aangaan met andere mensen en mijzelf. Het gaat over het (door)zien van de realiteit.
Op een praktischer niveau probeer ik bij te dragen aan een wereld waarin het mogelijk is dit te ervaren. Ik geloof dat haast, stress, een te sterke focus op individuele prestaties, consumentisme en technologische ontwikkelingen ons kunnen verwijderen van onszelf en wat ons leven zin kan geven. Tegelijk geloof ik er heilig in dat iedereen vrij is om het leven precies zo in te vullen als bij ze past, hopelijk rekening houdend met hun omgeving.
Ook herken ik het ‘moedig lijden’ van Frankl, zij het in minder heftige vorm. Door de jaren heen heb ik last gehad van stress, overspanning en angst, wat o.a. te maken heeft met hoogsensitiviteit. Ik heb besloten al mijn inzichten en ontdekkingen te delen tijdens mijn proces van herstel. Zo geef ik zin aan een soms moeilijke situatie, wat zorgt voor meer plezier en betekenis in dit moment.
Zingeving is een proces en zo zal ik blijven putten uit allerlei (inspiratie)bronnen. Het is voor mij geen complexe theoretische onderneming; het is eerder een uitdagende zoektocht vol inzichten. Victor Frankl geeft ons bijvoorbeeld een prachtig verhaal om moed uit te putten. Tijd om het boek weer eens op te pakken!
Literatuur
Alma, H. A., & Smaling, A. (2010). Waarvoor je leeft: Studies naar humanistische bronnen van zin. Amsterdam: Humanistics University Press.
Battista, J. & Almond, R. (1973). The development of meaning in life. Psychiatry, 36, 409- 427
Debats, D.L. (2000). An Inquiry into Existential Meaning: Theoretical, Clinical, and Personal Perspectives. In: G.T. Reker & K. Chamberlain (eds.), Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span (pp. 93-106). London: Sage Publications.
Frankl, V. (1976). Man’s search for meaning. New York: Pocket Books
Leijssen, M. (2004). Zingeving en zingevingproblemen vanuit psychologisch perspectief. In Wetenschappelijk denken: een laboratorium voor morgen? Lessen voor de eenentwintigste eeuw (pp. 241-268). Leuven: Universitaire Pers Leuven.
O’Connor, K Chamberlain, K. (2000). Dimensions and Discourses of Meaning in Life: Approaching Meaning from Qualitative Perspectives. In: G.T. Reker & K. Chamberlain (eds.), Exploring Existential Meaning. Optimizing Human Development Across the Life Span (pp. 75-92). London: Sage Publications.
Reker, G. T. (1991). Contextual and thematic analyses of sources of provisional meaning: A life-span perspective. Paper presented at the Biennial Meeting of the International Society for the Study of Behavioral Development, Minneapolis, MN.
Reker, G. T., & Chamberlain, K. (1999). Exploring Existential Meaning. SAGE Publications Inc.
Wong, P.T.P. & Fry, P.S. (eds.). (1998). The human quest for meaning: A handbook of psychological research and clinical applications. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
Deze pagina bevat één of meerdere affiliate links, meer info hierover lees je hier.
