Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder gaf in 2018 voor MAX Masterclass een college over stress. Hieronder geef ik een korte samenvatting van de inzichten die hij met ons deelde en onderaan geef ik aan wat we met de informatie kunnen in het dagelijks leven.
Wat is stress eigenlijk? Het komt op wanneer je het gevoel hebt dat je de controle aan ’t verliezen bent; wanneer je het gevoel hebt dat je aanpassen aan de situatie niet toereikend is.
In zijn college maakt hij een onderscheid tussen positieve en negatieve stress. Zonder stress zouden we niet goed functioneren, dus soms is stress inderdaad positief, waarover later meer.
Ons stresssysteem – brein en hormonen
In het brein wordt adrenaline aangemaakt wanneer er sprake is van stress. De hypothalamus in het brein wordt vervolgend geactiveerd en die zorgt er weer voor dat de bijnieren cortisol (het stresshormoon) gaan produceren. Vanwege cortisolworden er weer nieuwe gebieden in het brein geactiveerd, waaronder de hippocampus. Wanneer deze actief wordt, remt deze de hypothalamus. Zo heb je controle over je stresssysteem. Onthoud dit even, want later zal ik hierover namens Erik een belangrijk punt maken!
De amygdala in het brein is actief wanneer je angst voelt. Deze kunnen we remmen vanuit frontale gebieden in ons brein; gebieden waar we rationeel en bewust nadenken, wat nuttig is wanneer angst onhandig is.
Positieve stress
Stress kan helpen in allerlei situaties. Stress kan bijvoorbeeld helpen bij pijnvermindering. Pijn is een vorm van stress en wanneer de pijn te groot wordt, of wanneer je in levensgevaar bent, is het brein in staat om deze pijn te onderdrukken. Stress is daarnaast positief als het gaat om het leveren van tijdelijke (top)prestaties.
Negatieve stress
Wanneer we chronische stress ervaren in ons dagelijks leven, dan kunnen we dat negatieve stress noemen. Normaal gesproken remt de hippocampus op de hypothalamus. Als de hersenstam echter voortdurend wordt geprikkeld met cortisol, dan gaat de hippocampus disfunctioneren en krimpen. Die zal minder gaan remmen op de hypothalamus. Er ontstaat dan een negatieve vicieuze cirkel. Het frontale deel van het brein heeft hieronder te lijden, wat ertoe leidt dat we onze taken niet meer goed kunnen uitvoeren (verminderde concentratie, vergeetachtigheid etc.). Dit is het typische beeld van een burn-out. Bij een burn-out is er ook sprake van allerlei fysieke klachten en dat kunnen we verklaren vanuit onderstaand mechanisme.
Vechten en vluchten in de moderne tijd
Vroege reptielen hadden ook een stresssysteem. Deze was er puur op gericht het dier te helpen vechten of vluchten. De basis van het vechten of vluchten is hetzelfde gebleven en ook in mensen actief. Wanneer we opzij moeten springen voor een tram is dat stresssysteem nuttig, maar wanneer we veel mailtjes krijgen niet. Als wij nu stress ervaren, gaan we zweten, het hart gaat sneller kloppen etc. We kunnen echter niet wegrennen voor die inbox! Niet alleen ons brein, maar ook ons lichaam raakt overbelast.
Burn-out
1 miljoen Nederlanders hebben burn-outklachten (zij hebben aan ’t einde van de dag geen energie). In de leeftijdscategorie 25-35 ligt het percentage het hoogst. We zien tijdens het college iemand die een burn-out heeft. Hij vertelt dat hij niet meer tegen prikkels kan. Daarnaast is zijn ‘emotionele pantser’ niet meer aanwezig. Alles raakt hem. Hij vindt het moeilijk om keuzes te maken, heeft nog maar weinig fysieke energie en moet veel uren per dag rusten.
Hoe verklaren we die burn-out? Wanneer je in de aanloop naar een burn-out wilt blijven presteren, doe je je taken niet meer met drie gebieden in het brein, maar met zes of acht gebieden. Het brein spant zich uitermate in om de prestatie te blijven behalen. Het brein raakt letterlijk uitgeput.
Preventie van stress
Erik geeft twee suggesties om chronische stress te voorkomen. Ten eerste: zoek de rust op. Kijk uit het raam en doe niets. Er worden dan netwerken actief die helpen bij creatief zijn en problemen oplossen. Wanneer je een stukje gaat wandelen, komen er vaak als vanzelf ideeën omhoog. Ten tweede: beweeg. Elke dag bewegen is zeer krachtig in het voorkomen van stress. We activeren dan de hippocampus, aangezien we dit gebied gebruiken om te bewegen in de ruimte. Bij chronische stress krimpt de hippocampus, zoals je hierboven kon lezen. Met bewegen kun je het volume weer laten toenemen!
Toepassingen in ons dagelijks leven
Wat kunnen we vanuit praktisch oogpunt met de informatie die Erik Scherder deelde? 5 tips:
- Besef dat stress an sich niet slecht is. Zonder stress kunnen we niet leven.
- We kunnen over het algemeen vertrouwen op de systemen in ons lichaam, die ervoor zorgen dat het lichaam niet op hol slaat. Wanneer je weinig klachten hebt, is er niets aan de hand. Stress komt op en stress zakt weer.
- Je kunt fysiek gezien ongelofelijk lang blijven presteren, ook wanneer je eigenlijk rust nodig hebt. DIt is echter geen goed idee. Neem klachten van moeheid, hartkloppingen, ziektes, concentratieproblemen, prikkelbaarheid, slecht slapen, gespannen spieren, hoofdpijn, onverschilligheid etc. serieus. We kunnen er doorheen werken, maar de rekening moeten we altijd betalen.
- Doe af en toe niets.
- Beweeg elke dag en blijf zo stress de baas.
Erik, dank voor deze inzichten!
