60% van Nederland worstelt momenteel met eenzaamheid. Ik ook, zeker nu. De maatregelen omtrent het coronavirus zie ik als olie op het vuur, want vóór corona was er natuurlijk ook eenzaamheid.
Wat kun je doen wanneer je je eenzaam voelt? Wat werkt? Je leest het hieronder.
Wat is eenzaamheid?
Eenzaamheid is het gevoel geïsoleerd te zijn van anderen. Dat is iets anders dan de feitelijke situatie van een sociaal isolement. Je kunt je namelijk heel eenzaam voelen in een groep.
Nog een treffende definitie: eenzaamheid is het fysiek ervaren van een gebrek aan verbondenheid met anderen. Het is een gevoel wat voortkomt uit een basale behoefte.
Er kan sprake zijn van sociale eenzaamheid (het gemis van sociale contacten) of van emotionele eenzaamheid (bijvoorbeeld het gemis van een intieme relatie).
Wanneer we eenzaamheid ontleden, dan zijn er een aantal veelvoorkomende gevoelens te benoemen. Je herkent ze vast:
- Ik voel mij niet geliefd.
- Ik voel me onbegrepen.
- Ik voel me alleen.
- Ik voel me ongelukkig.
- Ik voel me niet verbonden met de mensen om me heen, want…
- ze maken geen oogcontact.
- ze hebben het druk.
- ze zijn alleen maar met zichzelf bezig.
- de relatie is voorwaardelijk.
- ze staan anders in het leven.
- ik heb het gevoel dat ze niet het beste voor me willen.
Wat is de oorsprong van jouw eenzaamheid? Heb je daadwerkelijk te weinig vrienden en kennissen? Of mis je échte verbondenheid met de mensen die er wel zijn? Of voel je een gemis aan een intieme relatie? Het verbeteren van je situatie begint bij bewustwording.
Wie voelen zich eenzaam?
Ik heb wat cijfers bij het RIVM opgezocht over welbevinden en leefstijl tijdens de coronacrisis. De helft van de Nederlanders voelt zich enigszins of sterk eenzaam in 2021:
Alleenstaanden, alleenstaande ouders en ouderen voelen zich gemiddeld iets eenzamer dan andere groepen. Maar tegenwoordig is er ook steeds meer aandacht voor eenzaamheid onder jongeren. En als we bovenstaande lijnen bekijken, dan kunnen we concluderen dat de verschillen klein zijn.
Wat maakt eenzaamheid schadelijk?
Uit neuropsychologisch onderzoek blijkt dat bij eenzaamheid dezelfde hersengebieden geactiveerd worden als wanneer je fysiek pijn lijdt. Mensen hebben namelijk een basale behoefte aan verbondenheid (en fysiek contact).
Chronische eenzaamheid kan leiden tot:
- Depressie
- Verminderde afweer
- Meer agressie
- Angsten
Het is dan ook goed dit gevoel serieus te nemen, voordat je gezondheid eronder gaat lijden.
Obstakels tussen jou en een gevoel van verbondenheid
Hoe kan het nou dat mensen soms een gebrek aan verbondenheid voelen? Ik maak onderscheid tussen interne en externe obstakels:
Interne obstakels
- Angst en/of onzekerheid. Wanneer je – en dat gaat vaak geheel automatisch – twijfelt aan jezelf, dan wordt het lastiger om de verbinding aan te gaan met andere mensen. Je raakt afgeleid door je zenuwen en daardoor ben je niet meer helemaal jezelf. De persoon met wie je bent heeft wellicht moeite om te zien wie de persoon achter de zenuwen is. Hij of zij kan dan besluiten afstand van je te nemen. Of ze gaan slechts oppervlakkig de verbinding aan met je ‘maskers’. Onzekerheid kan ook leiden tot een zelfvervullende voorspelling: je gelooft dat je geen diepe relaties verdient, en zo creëer je die realiteit.
Externe obstakels
- Lockdowns, avondklokken. Als alleenstaande de meeste avonden alleen thuis op de bank zitten, draagt natuurlijk niet bij aan je gevoel van verbondenheid. Netflix is af en toe leuk, maar daar is het ook wel mee gezegd.
- Individualisering. Mensen doen steeds meer hun ‘eigen ding’. Een van de gevolgen is een toename van het aantal alleenstaanden, en een toename in eenzaamheid.
Er zijn natuurlijk nog tientalen factoren op te noemen, maar ik wil je hier alleen nog vragen welke obstakels je kan benoemen voor jouw situatie? Denk aan die obstakels wanneer je onderstaande helpende reacties leest.
Wat waarschijnlijk niet werkt
Wat moet je nu doen wanneer je je erg eenzaam voelt? Laten we eerst eens kijken naar wat veelal niet werkt.
- Streven naar persoonlijke perfectie. Wanneer je je niet geliefd voelt, kun je ervoor kiezen om een ‘uitermate makkelijk lief te hebben persoon’ te worden. Zorg dat je heel gespierd, slank, slim, succesvol, aantrekkelijk, charismatisch, rijk, zwoel, gebruind, gelukkig en interessant wordt, want dan zullen mensen je liefhebben. Dit is een valkuil, want het gedrag wat je gaat verrichten om dit doel te bereiken, komt voort uit een pijnlijke bron: je bent nu niet goed genoeg. Het zal niet leiden tot werkelijke verbondenheid, en je eigenwaarde heeft eronder te lijden.
- Uitjes en afleiding. Uit onderzoek blijkt dat dit het daadwerkelijke probleem vaak niet oplost. Bij een sociaal isolement kan het werken, maar bij een basisgevoel van eenzaamheid werkt het vaak niet.
7 helpende reacties
Eenzaamheid kan ontstaan uit een sociaal isolement (situatie) of het kan een basisgevoel zijn. In de eerste situatie kan het helpen om weer in contact te komen met anderen door deel te nemen aan activiteiten (lastig in coronatijd!).
Het tweede geval vraagt om een individuelere aanpak, namelijk anders leren kijken naar jezelf, anderen en je situatie. Met onderstaande tips richt ik me op beide situaties door me af te vragen: ‘wat kun je nog wél doen?’.
Tip 1: Gebruik eenzaamheid als brandstof
Even open kaart: op dit moment gebruik ik de eenzaamheid die ik voel als brandstof om iets betekenisvols te creëren, namelijk dit stuk. Uit eenzaamheid spreekt een verlangen naar verbondenheid, en die kun je op allerlei manieren realiseren. Dat doe ik nu door te delen dat ik me soms ook eenzaam voel, en door op zoek te gaan naar helpende reacties. Hoe kun jij de woede, frustratie en verdriet ‘inzetten’ om te groeien? Wat is je volgende stap?
Tip 2: Ga koud douchen
Jos, wat maak je me nou? Toch meen ik het. Eenzaamheid kan voelen als een opkropping van woede, frustratie en verdriet. Een koude douche is als een catharsis. Draai de kraan helemaal naar koud en laat alles los. Laat je ademhaling versnellen, bal je vuisten, maak geluid. Het is een goede en gezonde manier van ruimte maken voor je emoties. Vaak voel je je daarna wat beter.
Tip 3: Schrijf brieven
Eenzaamheid wijst je op een verlangen naar meer verbondenheid. Die kun je zelf creëren door brieven te schrijven naar mensen om wie je geeft. Pak een blaadje, een pen, en schrijf vanuit je hart. Als je liever (video)belt, ook prima! Heb je niemand om naar te schrijven, schrijf dan een brief aan jezelf.
Tip 4: Geloof in jezelf
Hierboven stelde ik dat ‘streven naar perfectie’ niet werkt, omdat dit streven ontstaat uit een pijnlijke bron. Maar persoonlijke groei is natuurlijk nog steeds iets positiefs. Kun je dit doen vanuit een positieve bron, namelijk de bron dat jij nu al goed genoeg en waardevol bent? Een bron van liefde voor jezelf, geloof in jezelf en trots zijn op jezelf?
Begin met een positieve interpretatie van je situatie: ik voel me alleen, maar dat is niet mijn schuld. Ik vertrouw erop dat ik in een situatie terecht zal komen die beter bij me past. Dat verdien ik. Neem vervolgens je verantwoordelijkheid: ik ga goed voor mezelf zorgen en ik blijf mijn hart volgen. Kom op eigen kracht in beweging en gebruik de liefde voor jezelf nu als brandstof. Volg je enthousiasme. Zo kun je gaan beginnen met drie keer per week hardlopen, je kunt buiten gaan zwemmen, lid worden van een meditatiegroep, leren schilderen via YouTube, een instrument leren bespelen, een verhaal schrijven… Je voelt je dan in ieder geval weer wat meer verbonden met jezelf. Blijf geloven in jezelf en interpreteer je huidige situatie niet als een persoonlijke tekortkoming.
Tip 5: De zijnsmodus
Het is psychologen duidelijk geworden dat de ‘doe-modus’ niet werkt wanneer je last hebt van depressieve gevoelens. Toch is dat de automatische reactie van de meeste mensen (ik wil dit niet voelen!). We voelen ons naar, schrikken daarvan, gaan negatief denken, voelen meer spanning in ons lijf, we gaan ons isoleren, slechter slapen, en het wordt allemaal steeds erger.
Het ‘verre Oosten’ gaf ons mindfulness, en mindfulness gaf ons de ‘zijnsmodus’. Wanneer je een houding aanneemt van zijn – aandachtig, nieuwsgierig, accepterend, zonder oordeel, liefdevol, omarmend – dan blijft de negatieve spiraal uit. Probeer te kijken naar je eenzaamheid en zeg: ook dit zal voorbij gaan. Dit mag er zijn, deze emoties en fysieke sensaties mogen er zijn. Blijf bij de fysieke sensatie en probeer je niet te verliezen in je gedachtes over dat gevoel. Vaak bedenken we een erg dramatisch verhaal op basis van de gevoelens, maar je mag gerust voor een positiever verhaal kiezen.
Tip 6: Zelfcompassie
Deze tip is misschien lastig om daadwerkelijk toe te passen. Eenzaamheid triggert namelijk vaak gevoelens van waardeloosheid. En hier wil ik je juist adviseren om liefdevol met jezelf om te gaan. Je kunt het volgende trucje toepassen om de compassievolle stem in jezelf te activeren: ‘teleporteer’ iemand die veel van je houdt naar de kamer waar je bent. Laat die persoon je in de ogen kijken en iets tegen je zeggen. Bijvoorbeeld: je mag je nu eenzaam voelen, dat is menselijk. Wat heb je nodig, wat kan ik nu voor je doen? Weet dat het weer beter kan worden, heb geduld. Wederom voel je je zo al iets meer verbonden met jezelf.
Tip 7: Verdiep de relaties die je al hebt
Eenzaamheid kan voortkomen uit een gebrek aan verbondenheid in je huidige relaties. Je kunt de connectie verdiepen door eerlijk en oprecht te communiceren. Vertel hoe je je voelt en hoe je de relatie ervaart. Durf iemand echt aan te kijken en kijk of de relatie hierdoor verbetert.
Ik besef dat bovenstaande tips elkaar soms tegen lijken te spreken. Dat komt doordat er niet één juiste ‘oplossing’ bestaat. Afhankelijk van de situatie en je behoeftes op dat moment, kun je een helpende reactie kiezen.
Daarnaast kies ik ervoor om je niet te adviseren vaker met mensen af te spreken, of je in te schrijven op een datingsite. Er is niets mis met die keuzes, maar eenzaamheid kan je méér leren… Het is een verlangen naar werkelijke verbondenheid. Dat begint bij jezelf, en daarna kan het een intentie zijn naar anderen.
Samen tegen eenzaamheid
Het gevoel van eenzaamheid is primitief, fysiek en heftig. Als mens willen we knuffelen, oogcontact, samen lachen, verbondenheid… Je eenzaamheid maakt (pijnlijk) duidelijk dat je een liefdevol mens bent, met een sterke behoefte aan een situatie van meer verbondenheid.
Versterk eerst de verbinding met jezelf. Gebruik de eenzaamheid als een vuur om dingen te gaan doen die goed voor je zijn en die bij je passen. Zie het als een oefening om meer van jezelf te leren houden. En besef dat deze situatie niets zegt over jouw waarde als mens. Je maakt deel uit van een grote club ‘eenzamen’.
Hou vol. En betreed de wereld vervolgens vanuit een intentie van verbondenheid. Misschien gaan we ons dan allemaal – uiteindelijk – ietsje beter voelen.
Tot slot: hulplijnen
Natuurlijk zijn er in Nederland allerlei mooie initiatieven opgezet om eenzaamheid te bestrijden. Misschien wil je hier iets mee? Er zijn bijvoorbeeld matchingwebsites, er is de Luisterlijn en er worden ontmoetingen voor jongeren georganiseerd. In coronatijd is het lastiger, maar waar mogelijk gaat het aanbod door. Voelt het goed, probeer het dan gewoon! Hier vind je hulp bij eenzaamheid in Utrecht.