Een bullshitbaan is een nutteloze baan; het maakt eigenlijk niet uit of het werk gedaan wordt en de wereld wordt er niet beter van. De Amerikaanse antropoloog David Graeber betoogt dat meer dan de helft van de banen een bullshitbaan is.
Meer dan twintig procent van de werkende mensen in het Westen heeft inderdaad het idee dat wat ze doen helemaal geen zin heeft. Niet een, twee of vijf procent – nee, meer dan twintig procent. Soms gaat het werk lijnrecht in tegen hun principes.
Deze situatie staat individueel geluk en waardevolle maatschappelijke ontwikkeling in de weg. In de productiviteitstunnel zien we snel over het hoofd dat wat we doen eigenlijk nergens op slaat. Het is tijd om wakker te worden en eerlijk te zijn over wat er aan de hand is: vanwege een afnemende behoefte aan werk en onder de noemer van efficiëntie worden er aan de lopende band banen gecreëerd die niet nodig zijn.
Een nieuw feodaal systeem
Zondag 24 maart zond Tegenlicht de aflevering mijn bullshitbaan uit. Het fenomeen bullshitbaan werd op de kaart gezet door David Graeber – en verklaart een hoop hedendaagse fenomenen. De almaar uitdijende bureaucratie in bedrijven, bijvoorbeeld, waar niets of niemand effectiever of productiever van wordt. Volgens Graeber is de managerscultuur van vandaag een nieuw feodaal systeem, waarbinnen topmanagers hun koninkrijkjes opbouwen onder de vlag van efficiëntie. De mensen in die koninkrijkjes raken de weg kwijt in een warboel van zinloosheid.
Van bullshitbaan naar burn-out
Wanneer we de oorzaken van burn-out bekijken, wordt duidelijk dat bullshitbanen een bedreiging vormen voor het individuele welzijn. Het gevoel van vervreemding werkt burn-out in de hand.
We zijn nu op een punt in de geschiedenis dat er minder vraag is naar werk. Het basisinkomen is dan ook een logisch vervolg; het geeft mensen ‘bestaanszekerheid’ en vrijheid om te doen wat ze waardevol achten. Het economische systeem hoeft geen doel op zich te zijn; het kan een middel zijn om vrijheid en zorgzaamheid te genereren en te waarborgen.
Daarnaast kunnen we opnieuw beschouwen welk werk wij als maatschappij het meest waarderen.
Herwaardering van waardevol werk
Neem bijvoorbeeld reclamemakers. Uit onderzoek (UK) blijkt dat voor elke pond die reclamemakers betaald krijgen, 11 pond aan waarde vernietigd wordt. Dit hangt samen met problemen van overconsumptie, overgewicht, angstklachten en schuldproblematiek (financieel).
Een crèchemedewerker wordt slecht betaald. Hij of zij voegt echter per pond ruim 9 pond aan waarde toe aan de samenleving.
Alles draait tegenwoordig om efficiëntie en daar vinden we dus het grote geld. Toch is de kantoortuin verre van efficiënt.
Van onzin naar zin
Wat is erger dan een onzinbaan? Geen baan. In deze individualistische samenleving is werkeloosheid pijnlijk. Het idee van een basisinkomen biedt een mooi alternatief, maar zo ver zijn we nog niet.
Onderzoek waar je voor staat en stel jezelf de eerlijke vraag in hoeverre je werk daarbij aansluit; onderzoek vervolgens hoe je kunt bewegen van onzin naar zin.
Kijk hier de aflevering van Tegenlicht terug. Of kijk en luister naar mijn aanvullende ideeën bij de ervaring van werkeloosheid:
