hoogbegaafdheid

Jos Nierop

Link tussen hoogbegaafdheid en HSP nader bekeken: Dabrowski

Hoogbegaafdheid, Hoogsensitiviteit

Zijn hoogbegaafde mensen altijd gevoelig? Het antwoord blijkt simpel: in de praktijk zien we dat veel hoogbegaafden (niet allemaal) hoogsensitief zijn. Hieronder leg ik uit wat het verband is, zodat jij je zelfkennis kunt vergroten. Zelfkennis is het begin van alle wijsheid! Laten we eerst kijken naar het brede begrip ‘hoogbegaafdheid’.

Wat is hoogbegaafdheid?

Een veelgebruikte definitie is die van het Delphi-model: een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij of zij schept plezier in creëren.

Best duidelijk toch?

Ten eerste gaat hoogbegaafdheid dus over de ‘gave’ om complexe zaken aan te kunnen. Mocht je tegen (tijds)druk kunnen, dan scoor je waarschijnlijk hoog op een IQ-test (130+). Daarnaast ben je meestal creatief, gemotiveerd, perfectionistisch, zelfstandig, kritisch en gevoelig. Er zijn allerlei omgevingsfactoren nodig om hoogbegaafdheid tot uiting te laten komen in de wereld.

Rianne van de Ven – voorzitster van het Instituut Hoogbegaafdheid Volwassenen – omschrijft hoogbegaafdheid aan de hand van een lijst specifieke kenmerken:

• Je voelt je al heel je leven “anders” • Je hebt moeite met autoriteit • Je hebt een sterk rechtvaardigheidsgevoel • Je verveelt je meestal vreselijk op verjaardagen en feestjes • Je grapjes worden vaak niet begrepen (voorkeur voor taalgrapjes) • Mensen hebben moeite te begrijpen wat je zegt • Als dit vaak voorkomt ga je ervan uit dat jij het dan wel mis zal hebben, want alle anderen denken iets anders • Je denkt niet-conformistisch • Je hoorde er op school vaak niet bij • Je ziet erg snel oplossingen voor problemen • Je hebt een neiging tot verslaving (games, sigaretten, alcohol…) • Je vindt het erg moeilijk om te starten met iets dat gedaan moet worden • Je bent een echte wereldverbeteraar • Je bent erg trouw en loyaal • Je stelt hoge eisen, vooral aan jezelf • Je verveelt je snel • Je hebt een gruwelijke hekel aan herhalingen • Je bent snel geprikkeld door iets • Je bent snel geïrriteerd en ongeduldig • Je hebt veel innerlijke onrust • Je tobt vaak • Je kunt je volledig verliezen in datgene waarmee je bezig bent • Je denkbeelden worden niet begrepen of zelfs totaal genegeerd • Je hebt de naam ingewikkeld of moeilijk te doen • Je bent vaak serieus • Je durft het ene moment alles en dan weer totaal niets • Je hebt een laag zelfbeeld • Je hebt vaak het gevoel onder je niveau te presteren • Je hebt problemen met organiseren van je leven • Je stelt dingen uit • Je maakt dingen vaak niet af • Je hebt veel versnipperde projecten • Je hebt een sterke drang naar prikkels • Je bent overgevoelig voor zintuiglijke waarnemingen • Je bent creatief (muziek, toneel, schrijven, …) • Je bent erg intuïtief • Je hebt vaste procedures om dingen te doen • Je doet vaak verschillende dingen tegelijk: multitasken (bv: verschillende boeken tegelijk lezen) • Je ziet altijd wel een beer op de weg

Persoonlijk herken ik me niet in een aantal kenmerken, maar het is een redelijke lijst.

Het is een misvatting dat een hoogbegaafde puur en alleen intellectueel begaafd zou moeten zijn. Volgens Gagné scoort een hoogbegaafde hoog op ten minste één van de volgende domeinen: intellectueel, creatief, sociaal, perceptueel, musculair of motorisch. Ondanks onze traditionele ideeën over hoogbegaafdheid blijkt het dus een veelzijdige eigenschap.

De link met hoogsensitiviteit

De Poolse psychiater en psycholoog Dabrowski ontwikkelde een theorie over ‘overexcitabilities’. Deze theorie past in zijn bredere en interessante theorie van de ‘positieve desintegratie’, waar ik een later blog aan zal wijden.

De zogenaamde overprikkelbaarheden (‘overexcitabilities’) betreffen een sterk verhoogde of meer dan gemiddelde responsiviteit van het centrale zenuwstelsel op stimuli. Mensen zijn in meer of mindere mate gevoelig voor stimuli die vallen onder een van de vijf overprikkelbaarheden.

Die vijf verschillende overprikkelbaarheden manifesteren zich al op jonge leeftijd. Ik zal ze eerst delen in een plaatje (Engels) en daarna in tekst (Nederlands). De plaatjes geven een eerste gevoel bij wat er bedoeld wordt.

hoogbegaafdheid

Psychomotorische overprikkelbaarheid (psychomotor overexcitability)

Wordt gekenmerkt door een overdaad aan fysieke energie en/of het uiten van emotionele spanning door een algemene hyperactiviteit. Gaat vaak gepaard met rusteloosheid, nervositeit, een voorliefde voor bewegen, dadendrang, nervositeit, snel (soms compulsief) praten en een druk tot handelen en organiseren. De focus ligt bij het ‘doen’, vaak spreekt een persoon snel (en onder spanning soms onverstaanbaar), kan leiden tot onnauwkeurig werk maar is ook een een bron van motivatie en het aangaan van nieuwe uitdagingen en projecten. Een voorliefde voor sport, actieve kunstvormen en spel.

Sensorische overprikkelbaarheid (sensual overexcitability)

Een vergroot gevoelsmatig en esthetisch beleven van zintuiglijke waarneming. Zien, horen, aanraken en aangeraakt worden, proeven, beelden, objecten, muziek en kunstbeleving leveren een heftige en rijke zintuiglijke reactie op. De persoon staat graag in de spotlights, in het middelpunt van de aandacht en ervaart mogelijk seksuele intensiteit. Er kan ook sprake zijn van een verlaagde irritatiegrens, concentratieproblemen en impulsiviteit. De persoon heeft wellicht het vermogen om genuanceerd op te merken wat een ander nodig heeft om zich prettig te voelen in een omgeving.

Verbeeldende overprikkelbaarheid (imaginational overexcitability)

Stelt in staat tot het nauwkeurig conceptualiseren en visualiseren van gedachten en gebeurtenissen en hangt vaak samen met een voorliefde voor fantasie, fictie, creatie, simulatie, kunst, drama, poëzie, humor en metaforisch taalgebruik. Bij spanningen kan de persoon afleiding vinden in een fantasiewereld of overmatig grappen om sociaal ongemak op te vangen.

Emotionele overprikkelbaarheid (emotional overexcitability)

Omvat het ervaren van een breed scala aan mogelijkerwijs zeer genuanceerde, diepgaande, veelzijdige en heftige emoties. Er is sprake van extremen in emoties, identificatie van en met emoties van anderen, bewust zijn van een groot scala aan emoties. Kan gepaard gaan met existentiële angsten, een wens tot langdurige, intieme relaties of een neiging tot introversie en terugtrekken bij een toestroom van sociaal-emotionele prikkels. Personen die deze gevoeligheid laten zien voelen de emoties van anderen vaak goed aan maar kunnen bij spanning ook overweldigd worden door hun intensiteit. Rechtvaardigheidsgevoel is vaak sterk aanwezig en morele conflicten worden veel belang toegedicht.

Intellectuele overprikkelbaarheid (intellectual overexcitability)

Wordt gekenmerkt door een voorliefde voor denken. Het uit zich in leerhonger en verschilt daarmee van intelligentie of het vemogen tot denken, er is eerder sprake van een sterke ‘wil tot weten’. Kenmerkend zijn excessieve gedachtestromen, het willen begrijpen van onderliggende redenen, en interesse in theorie, kennis, abstractie en probleemoplossing. Gaat soms ook gepaard, onder spanning, met eindeloos argumenteren, sterk rationaliseren of intellectualiseren. De persoon vindt het soms moeilijk om passies los te laten en is continu op zoek naar nieuwe invalshoeken en geschikte gesprekspartners. Enthousiasme voor ontdekking, onderzoeken en bevragen is vaak erg groot.


Daniel Winkler (2016) heeft in een meta-analyse onderzocht of hoogbegaafden hoger scoren op de overexcitabilities. Hoogbegaafden scoren inderdaad hoger dan gemiddeld op alle overexcitabilities, behalve de psychomotorische. Hetzelfde geldt voor hsp’ers, al lijken de overprikkelbaarheden daar soms sterker tot uiting te komen.

Zoals Aristoteles zei, is zelfkennis het begin van wijsheid. Het blijkt dat er bij ‘slim zijn’ vaak veel meer komt kijken en dat er veelal sprake is van (hoog)sensitiviteit. Deze laatste karaktereigenschap maakt gevoeliger voor burn-out. Op deze website ga ik uitgebreid in op hoe je het beste met hoogsensitiviteit om kunt gaan, specifiek als begaafd persoon. Ook leer je hoe je je eigenschappen kunt inzetten als kracht.

Tot slot wil ik aangeven dat iedereen natuurlijk uniek is. ‘Labels’ hebben hun waarde, maar kunnen niet alles verklaren. Daarom ben ik benieuwd hoe jij jezelf ziet en definieert? Kan je iets met de ‘labels’ hoogbegaafd en hoogsensitief? Zie jij jezelf aan een hoogsensitieve hoogbegaafde? Een begaafde hsp’er? Of geen van allen?