De termen stress, overspanning en burn-out worden nogal eens door elkaar heen gebruikt. In dit artikel geef ik definities van de drie fenomenen en maak ik een duidelijk onderscheid.
Wat is stress?
Stress is een toestand van psychische spanning als gevolg van een prikkel (stressor) die aanleiding is voor zowel psychische als fysiologische reacties. De prikkel roept stress op als de betrokkene niet de mogelijkheden heeft er adequaat op te reageren.
Simpeler: stress ontstaat als er meer van je gevraagd wordt dan je denkt waar te kunnen maken.
Hierbij kunnen we een verder onderscheid maken tussen positieve en negatieve stress. Positieve stress komt voort uit uitdagingen en negatieve stress komt voort uit zaken die je eigenlijk liever kwijt dan rijk bent.
Belangrijk bij bovenstaande definitie is het onderscheid tussen de externe prikkel en de interne verwerking ervan.
De stressor kan iemand zijn die boos op je is. Jouw interne verwerking bepaald hoeveel stress je hierdoor ervaart. Wanneer je denkt ik begrijp het wel, ik vind wel een oplossing – dan zal je weinig stress ervaren.
Je kunt bovenstaande omschrijving onthouden door te denken aan een mannetje die een groot rotsblok moet tillen. Hij ervaart stress wanneer hij denkt dat hij het rotsblok nooit zal kunnen tillen. Ook al zal hij nooit proberen het rotsblok op te tillen, zijn lichaam zal alsnog reageren op de stress die hij ervaart; hij draagt de last.
Wat is overspanning?
Overspanning ontstaat bij een langdurige blootstelling aan stress met weinig herstelperioden. Overspanning is een toestand met aanhoudende fysieke en/of psychische spanningsklachten, ontstaan door chronische overbelasting en stress waardoor iemand niet meer tot rust komt, het gevoel heeft het niet meer aan te kunnen en minder goed functioneert.
Het verschil met stress:
✔ Overspanning duurt langer dan drie maanden.
✔ Er treden spanningsklachten op (moe, gespannen, concentratieverlies, slaapproblemen).
✔ Het functioneren raakt aangetast.
Terugkomend op het mannetje en het rotsblok: langdurig had hij het gevoel dat hij het rotsblok nooit zou kunnen dragen. De last die hij moest dragen, ervaarde hij als veel te groot. Zijn lichaam was continu in een staat van stress. Een te lange periode van stress leidt nu tot overspanning; het lichaam is beschadigd omdat het onvoldoende heeft kunnen rusten. De draagkracht en draaglast was langdurig uit balans.
Wat is burn-out?
Het mannetje kan toch besluiten stug door te gaan. Ik moet dit rotsblok dragen – whatever it takes. Zo beweegt hij naar de overtreffende trap van overspanning: een burn-out.
Sinds 2011 gebruiken huisartsen, bedrijfsartsen en eerstelijnspsychologen onderstaande definitie van overspanning en burn-out:
Burn-out is dus simpelweg chronische overspanning.
Er is dus sprake van overspanning als er zowel voldaan is aan A, B, C en D. A richt zich op fysieke en mentale uitputting. B richt zich op een gevoel van machteloosheid, C richt zich op een daadwerkelijke afname van het beroepsmatig en/of sociaal functioneren en D geeft aan dat de symptomen niet de oorzaak mogen zijn van een psychiatrische stoornis, zoals een manische depressie.
Wanneer deze klachten zes maanden aanhouden en gevoelens van uitputting sterk op de voorgrond staan, is er sprake van een burn-out.
Wanneer de burn-out voor meer dan 50% veroorzaakt wordt door blootstelling aan belastende psychosociale factoren in het werk, dan is er officieel sprake van een beroepsziekte. Wanneer een bedrijfsarts dit vaststelt, moet hij de beroepsziekte melden bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten.
Aanknopingspunten voor preventie en herstel
Uit bovenstaande informatie blijkt…
- Hoe iemand zijn omgeving interpreteert, is van grote invloed op hoeveel stress hij of zij ervaart.
- Draagkracht en draaglast wordt dus deels beïnvloed door iemands perceptie. Is het rotsblok echt zo groot of is dat vooral omdat je graag zeer perfectionistisch werkt?
- Wanneer je stress afwisselt met herstelperioden is er niets aan de hand. Positieve stress (uitdagingen) is zelfs noodzakelijk voor een prettig leven.
- Voordat je burn-out raakt, zal je lichaam duidelijk aangeven dat er sprake is van chronische stress.
Afsluitend nog een praktisch weetje:
Bij stress komt er oxytocine (het ‘knuffelhormoon’) vrij, opdat je ondersteuning gaat zoeken bij de mensen om je heen. Je wordt aangespoord om iemand te vertellen hoe je je voelt. Door dit daadwerkelijk te doen, komt er nog meer oxytocine vrij, wat maakt dat je veel sneller herstelt van de tijdelijke stress-reactie.
Heb je last van stress? Herinner jezelf aan het feit dat stress je simpelweg helpt om optimaal te presteren. Het is het biologische equivalent van ‘moed’. Ga in het geval van stress de verbinding aan met de mensen om je heen.
